Willem Vissers: ‘Het is niet zozeer de VAR zelf die voor irritatie zorgt, maar eerder het gebruik ervan’
Over arbitrale beslissingen en het gebruik van de videoscheidsrechter zijn de gemoederen de laatste weken zo hoog opgelopen, dat het tijd is voor een evaluatie. En misschien toch ook voor acceptatie.
De conclusie valt best te trekken: de Video Assistent Referee – oftewel de VAR – neemt een deel van het plezier weg bij het kijken naar voetbal. En bij het voetballen zelf ook. Het gedoe, het verdwijnen van spontaniteit, de eindeloze onderbrekingen: niet iedereen kan het verdragen.
Neem PSV – Feyenoord, afgelopen week in de KNVB-beker. In de beginfase van de kwartfinale schoot Johan Bakayoko van 16 meter raak, maar PSV-teamgenoot Ismael Saibari ontnam doelman Timon Wellenreuther het zicht. Abc’tje: afkeuren. Hinderlijk buitenspel. Toch keurde arbiter Pol van Boekel de treffer goed en deed de VAR niets.
Dat was een fout besluit, oordeelt de KNVB nu, bij monde van scheidsrechtersbaas Raymond van Meenen. Ook hij zag hinderlijk buitenspel in de situatie, al is het maar omdat Wellenreuther een fractie van een seconde geen zicht had op de bal. ‘De VAR had de scheidsrechter in elk geval moeten zeggen nog even te komen kijken, om zelf een oordeel te vellen.’
Hands of niet?
Vier dagen later, tijdens Fortuna Sittard – Ajax, is spits Wout Weghorst in een fel duel verwikkeld met verdediger Shawn Adewoye. Wat gebeurt daar allemaal, na ruim 62 minuten? Het is moeilijk te zien. Scheidsrechter Dennis Higler doet niets en de wedstrijd kabbelt voort.
Als het spel even later stilligt, gaat Higler in op een seintje van de videoscheidsrechter. Wat heeft die gezien? Een overtreding? Hands van Adewoye? In het stadion is er geen enkele duidelijkheid. Higler bekijkt de beelden.
Precies drie minuten na het voorval valt de beslissing: hands, strafschop. Ajax wint en neemt de koppositie over van PSV, in een wedstrijd die bijna niet te winnen was. In het stadion is geen uitleg te horen; wel is er een mededeling op het scorebord. Het volk in Sittard is woedend. De VAR had Higler beter niet naar de kant kunnen roepen, stelt ook Van Meenen, want het was geen ‘clear and obvious mistake’ van de scheidsrechter, geen duidelijke fout.
Twee ervaren verslaggevers die beide duels bezochten, onder wie de schrijver van dit stuk, keken elkaar aan op de perstribune en zeiden gelijktijdig: eigenlijk is het niet leuk meer op deze manier. De twee duels zijn ernstig beïnvloed door de arbitrage en, sterker nog, door het verkeerde gebruik van de VAR.
Teneergeslagen
Trainer Brian Priske was terneergeslagen, na afloop van de bekerwedstrijd in Eindhoven. Vooraf had Feyenoord-directeur Dennis te Kloese verslaggevers opgetrommeld om ze te vertellen hoe ernstig de positie van de Deen onder druk stond. Priske kon zichzelf misschien nog redden, maar dan moest hij als de wiedeweerga gaan winnen.
Maar toen kwam zijn toch al aangeslagen ploeg dus op achterstand door een doelpunt dat niet had mogen tellen. Priske stelde na afloop dat hij nooit iets zei over arbitrage, maar deze keer wel, als man in nood.
Trainer Danny Buijs van Fortuna haalde verbaal uit naar de arbitrage, na de wedstrijd tegen Ajax. Als Higler minutenlang naar beelden kijkt, vond hij, ziet die dat er geen sprake is van een duidelijke fout, en dat is wel noodzakelijk voor tussenkomst van de videoscheidsrechter.
Buijs, een paar dagen later, over hoe het verder moet: ‘Het is een lastige kwestie. Mogelijk is een duo-VAR een oplossing, een scheidsrechter en een oud-voetballer die het met elkaar eens moeten zijn. Het belangrijkst is om alleen in te grijpen bij overduidelijke missers.’
Datzelfde geluid is her en der te horen: een betere opleiding van de VAR, iemand met meer gevoel voor het spel, die terughoudend is in zijn acties.
Vreemde paradox
Het is een vreemde paradox: zeven jaar na de invoering blijft de onvrede over de videoscheidsrechter voortwoekeren in het voetbal, terwijl die juist was bedoeld om het spel eerlijker te maken. Het is ook niet zozeer de VAR zelf die irriteert, maar het gebruik ervan, of de interpretatie van de scheidsrechter.
Voorheen kon de scheidsrechter fouten maken. Dat was vervelend, maar het hoorde bij het wezen van de feilbare mens. De VAR, ontwikkeld in een tijd waarin overal camera’s staan, veronderstelt een hogere mate van eerlijkheid. Maar zodra interpretatie een rol gaat spelen, wordt eerlijkheid een rekbaar begrip.
Vandaar de opdracht die de KNVB zichzelf stelde, nadat Raymond van Meenen afgelopen najaar Dick van Egmond had opgevolgd als scheidsrechtersbaas. De scheidsrechter moet weer de onbesproken spelleider zijn op het veld. De VAR is terughoudend en komt alleen op de lijn als dat echt noodzakelijk is.
Even wennen
Dat is blijkbaar even wennen. De opdracht is sowieso lastig, omdat met name het beoordelen van strafschoppen en hands vaak subjectief is, net als – soms – het onderscheiden van wat een rode kaart is. Onvrede heerst soms ook over buitenspel, met een ingenieus lijnenspel dat de mooiste doelpunten naar de vergetelheid verwijst.
Daarnaast contrasteert die precieze meting met de oorsprong van de VAR. Bij buitenspel, dat weinig ruimte laat voor interpretatie, is het criterium ‘duidelijke fout’ nu vervangen door millimeterwerk. Voetbal is bovendien gebaat bij doelpunten, en de buitenspelregel is bedoeld om te voorkomen dat spitsen gaan staan wachten op de bal, niet om doelpunten af te keuren wegens centimeterwerk.
Dat voormalig topspeler Marco van Basten en anderen pleiten voor een bepaalde overlapping bij de beoordeling van buitenspel, is nog niet ingedaald bij de Fifa.
Hevige kritiek
Het falen van de VAR in sommige situaties overschaduwt de positieve kanten ervan en versterkt de kritiek op de arbitrage. En die is in de laatste maanden hevig, een periode die is gelardeerd met incidenten. Fortuna voetbalde kortstondig met twaalf man tegen Heerenveen. Rode kaarten voor Bas Kuipers (FC Twente) en Thijmen Blokzijl (FC Groningen) werden geseponeerd – al wil dat niet per se zeggen dat de beslissingen onjuist waren.
Ook hier speelt interpretatie weer een rol. Een doelpunt van PEC Zwolle werd afgekeurd omdat de VAR even was vergeten dat je bij een hoekschop normaliter niet buitenspel kunt staan. Bij een ander doelpunt, eveneens van PEC, was bij het lijnenspel geen rekening gehouden met de aanwezigheid van Noa Lang, die het buitenspel ophief.
Elke week bijten spelers en trainers op hun tong; zij die zich laten gaan, lopen kans op een straf. De VAR is een mislukking, klinkt het uit sommige hoeken. Beter zou zijn: de VAR wordt soms verkeerd gebruikt. Want, vrij naar een nummer van De Dijk: je weet niet wat je mist, als de VAR er niet is.
Ruud van Nistelrooij
Trainer Ruud van Nistelrooij verloor met Leicester City onlangs in de slotminuut van de bekerwedstrijd tegen Manchester United, door een doelpunt van Harry Maguire die ruimschoots buitenspel stond. Maar in deze fase van de FA Cup was geen VAR. Van Nistelrooij sprak daarover zijn onvrede uit: grote belangen, geen VAR – hoe kan dat nou?
Bij zulke duidelijke gevallen is iedereen voorstander van de VAR. De problemen ontstaan juist bij de interpretatie van hands, bij strafschoppen, een rode kaart, bij een paar millimeter buitenspel. En daarmee is Van Meenen druk bezig: om op te leiden, om lessen te geven, om samen met arbiters clips te analyseren en een soort van eenheid in beslissingen te creëren. Al zal dat laatste nooit helemaal mogelijk zijn: de een vindt iets hands en de ander niet, dat zal altijd zo blijven.
In het bekertoernooi houdt de KNVB al experimenten met het verschaffen van duidelijkheid in het stadion. Scheidsrechter Bas Nijhuis gaf vorige week geen strafschop tijdens de bekerwedstrijd AZ – Quick Boys, na een trap van verdediger Chima Bosman op de enkel van AZ-aanvaller Mayckel Lahdo. De VAR riep Nijhuis naar de kant, waarna de scheidsrechter met enig aplomb riep dat hij alsnog besloot tot een strafschop, met luid applaus van het publiek tot gevolg.
Onvrede zal blijven
De onvrede zal blijven, door de onvermijdelijkheid van nieuwe incidenten, wetende dat de VAR ondanks weerstand niet meer zal verdwijnen. Technologie is onlosmakelijk verbonden met topsport, en dat zal zo blijven.
Maar hoe kan het dan dat het systeem bij bijvoorbeeld rugby vrijwel vlekkeloos verloopt? Dat heeft ook te maken met cultuur. Voor voormalig rugbyspeler Yves Kummer, 89-voudig international, is het daarbij een kwestie van acceptatie.
Het verhaal dat interpretatie bij situaties in het voetbal een grotere rol speelt dan bij rugby, noemt hij onzin. Bij de laatste WK-finale, tussen de rugbyers van Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland, werd volgens hem zelfs een mogelijk beslissende try voor de All Blacks (Nieuw-Zeeland) ten onrechte afgekeurd. ‘Daar was weinig ophef over. Niemand is na afloop bedreigd.’
Kummer heeft een paar tips voor het voetbal: ‘Gewoon niet zo veel schreeuwen, niet zo veel praten tegen de scheidsrechter. Betere spelleiders opleiden. Oortjes en microfoontjes gebruiken, ook voor uitleg in het stadion na een advies van de VAR.
‘En verder gaat er weleens iets fout. Dat is all in the game.’
Bron: Volkskrant